Chagasa

Chagasa (edo giza tripanosomiasi amerikarra) Trypanosoma cruzi parasitoak eragindako gaixotasun ahaztua da; Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) arabera, 6 eta 7 milioi pertsonari eragiten die eta endemikoa da Latinoamerikako 21 herrialdetan, non 70 milioi pertsona inguru arrisku-eremuetan bizi diren. Hala ere, migrazioen eta nazioarteko bidaien gorakadarekin, Estatu Batuetan, Europan, Australian eta Japonian ere kasuak deklaratzen ari dira. Azken 30 urteetan, herrialde endemikoetan kontrol bektorialari esker, asko aurreratu bada ere, arrakala handia dago diagnostikoaren eta tratamenduaren erabilgarritasunean eta eskuragarritasunean; uste denez,infektatutako pertsonen % 70ak baino gehiagok ez daki zer egoeratan dagoen eta, jakina, ez du tratamendurik jaso.

Nola transmititzen da?

Chagas gaitza muturreko pobreziarekinlotutako gaixotasuna da. T.cruzi-a transmititzen duen bektorea triatomino bezala ezagutzen den intsektu bat da, edo herritarren artean vinchuca, zimitz pikotxa edo barbeiro deitua, eremu geografikoaren arabera. Intsektu hau adobezko adreiluz, adarrez edo lastoz eraikitako etxebizitzetako horma eta sabaietako arrakaletan bizi da, hau da, etxebizitzarik prekarioenetan.

Herrialde endemikoetan, transmisio bide klasikoa bektoriala da: parasitoa larruazalean edo mukosan utzitako intsektuaren eginkarien bidez pasatzen da pertsonarengana. Badira bektorialak ez diren beste transmisio-bide batzuk ere, hala nola haurdunaldian amatik seme-alabara transmititzea, odol-transfusioak, organoen transplantea eta elikagai kutsatuak hartzea. Ez da infektatutako pertsonekin kontaktu zuzena izateagatik transmititzen.

Kontrol bektoriala bultzatzeko asmoz, Bolivian 2016an, teknologia mugikorrean eta geolokalizazioan (GPS) oinarritutako proiektu pilotu bat abiarazi genuen, SMSak bezalako zerbaiti esker datuak biltzea errazten duena; eMOCHAk mezu bat bidaliz, vinchuca, gaixotasuna transmititzen duen zimitza, dagoela jakinarazteko aukera ematen du. Zerbitzu hori Chagasaren Programa Nazionaleran eskualdatu zen.

Zer sintoma ditu?

Gaixotasunak bi fasetan eboluzionatzen du –akutua eta kronikoa– eta fase bakoitzak ezaugarri kliniko eta irizpide diagnostiko eta terapeutiko desberdinak ditu. Normalean, fase akutuan, gaixotasuna sintomarik gabea izaten da. Hala ere, infektatzen diren % 30ak gutxi gorabehera bizi-itxaropena 10 urte inguru laburtu eta heriotza eragin dezaketenbihotzeko arazo kronikoak garatzen ditu. Chagasek eragindako heriotzen % 80a baino gehiago bihotzeko konplikazioekin lotzen dira, hala nola bihotzeko hutsegiteekin, arritmiekin eta troboenbolismoekin.

Nola diagnostikatzen da?

Fase akutuan, infekzioaren lehen 30-90 egunetan, odolean parasito ugari daude eta, beraz, metodo parasitokologiko zuzenen bidez diagnostikatu daiteke (parasitoa zuzenean ikusteko aukera ematen dute).

Fase kronikoan, OMEk diagnostikoa gomendatzen du laborategiko bi proba konbentzionalen bidez eta hirugarren analisi baten bidez, bat ez datozenean. Horrek laborategi prestatua eta langile gaituak izan behar direla esan nahi du, eta hori oztopo bat da baliabide teknologiko eta profesional horiek urriak diren herrialdeetan. Gaixoentzat, asteak itxaron behar izaten dira odola atera ondorengo proben emaitzak jakiteko.

Bere programetan, MSFk diagnostiko-proba azkar bat erabiltzen zuen kasuak detektatzeko, baina beharrezkoa zen laborategian baieztatzea. Egin berri den ikerketa batek merkatuan dauden diagnostiko azkarreko proba batzuk oso fidagarriak direla erakutsi du: albiste honek inflexio-puntu bat markatzen du Chagasen aurkako borrokan, diagnostikoa bizkortzea eta, beraz, pertsona gehiago tratamenduan jartzea ahalbidetuko baitu.

Nola tratatzen da?

Chagasa tratatzeko bi sendagai espezifiko baino ez daude: benznidazola eta nifurtimoxa, duela 40 urte baino gehiago garatuak. Sendatze-tasa ia % 100ekoa da fase akutuan, baina murriztu egiten da infekzioaren eta tratamenduaren hasieraren arteko denbora igaro ahala. Hala ere, fase kronikoaren lehen etapetan emaitza onekin tratatzea posible delaerakutsi dute, baita bihotza edo digestio-aparatua apur bat kaltetuta dagoenean ere.

Nolanahi ere, tratamendu horiek kontrako ondorioak izaten dituzte, arinak ia beti, eta maizago gaixoa zenbat eta handiagoa izan; horregatik medikuek pertsona helduak tratatzeari uzkur egin diote tradizionalki. Egoera hori aldatzen hasi da azken urteotan, kasu gehienetan albo-efektuak osasun-arloko lehen mailako arretaren barruan trata daitezkeela egiaztatu baita.

MSF eta Chagasa

Gure lana prebentzioaren, diagnostikoaren, tratamenduaren eta eragin politikoaren inguruan antolatu da. Gure programek Chagasa baliabide gutxiko testuinguruetan eta landa-eremuetan ere diagnostikatu eta tratatu daitekeela eta lehen mailako osasun-arretan integratu behar dela baieztatu dute, estaldura handitzeko eta pertsona gehiago diagnostikatu eta tratatu ahal izateko. Halaber, premiazkoa da benznidazolaren ekoizpena eta osasun-zentroetan duen erabilgarritasuna bermatzea, bai eta diagnostiko-proba berriak, sendagai hobeak eta sendaketa goiztiarreko proba bat garatzea ere.

1999tik aurrera, Chagasaren doako diagnostikoa eta tratamendua eskaini genuen Hondurasen, Nikaraguan, Guatemalan, Kolonbian, Bolivian, Paraguain eta berriki Italian eta Mexikon. 2016ra arte, gure taldeek, herrialde horietako Osasun Ministerioekin lankidetzan, 122.300 pertsona baino gehiagori eman zieten diagnostiko-probetarako sarbidea; infekzioa berretsi genuen 12.100 pertsonetan eta eta horietako 8.650ek tratamendua amaitu zuten arrakastarekin.

2016an, Boliviako gure jardueren itxierarekin, Chagasari soilik eskainitako gure azken programa amaitu zen; hemendik aurrera, paziente horien arreta medikoa eremu endemikoetako gure proiektu erregularretan integratuko da. Gainera, Chagasari buruzko plataformetan eta lantaldeetan parte hartzen jarraitzen dugu, azken 17 urte hauetan ikasi ditugun ikasgaiak eta jasotako datuak partekatuz. OMEren koordinaziopean hainbat zentro espezializatuk egiten duten diagnostiko azkarreko testari buruzkoikerketan ere laguntzen jarraitzen dugu.