Malaria

Malaria gaixotasun hilgarria izan daiteke, baina prebenitu eta senda daiteke. Munduko biztanleriaren erdia hura hartzeko arriskuan dago. Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) arabera, 2022a 249 milioi kasu berri eta 608 000 hildako izan ziren malariak jota. Kasuen % 94a Afrikan gertatzen dira.

Nolanahi ere, aurrerapen handiak diagnostiko proba azkarrak eta terapia konbinatu berriak erabiltzearen ondorioa dira. Baina, aurrerapen handiak egon diren arren, malariak osasun publikoko arazo larria izaten jarraitzen du eskualde askotan, batez ere Saharaz hegoaldeko Afrikako herrialdeetan.

Nola transmititzen da?

Malaria kasu gehienak Plasmodium parasitoaren lau espeziek eragiten dituzte: falciparum, vivax, ovale eta malariae. Horietatik guztietatik, P. falciparum-ak gaixotasunaren formarik larriena eragiten du.

Parasito hori anofeles generoko eltxo eme baten ziztadak transmititzen die pertsonei: bizkarroia ugaldu egiten da gibelean eta odol-fluxura igarotzen da. Beste eltxo batek pertsona hori ziztatzen badu, intsektua infektatu egiten da, eta horrela jarraitzen du transmisio zikloak.

Transmisioa baldintza meteorologikoen araberakoa da, bereziki euriaren, beroaren eta hezetasunaren araberakoa, eltxoaren ugalketa errazten baitute (bere arrautzak uretan jartzen ditu). Eskualde askotan, transmisioa urtarokoa da eta pikoa euria egiten duen bitartean eta ondoren gertatzen da.

Zer sintoma ditu?

Sintomak ziztada egin eta 10-15 egunera agertzen dira, eta, funtsean, sukarra, artikulazioetako eta buruko mina eta gorakoak izaten dira; tratatu ezean, malariakazkar mehatxa dezake bizitza.

Nola diagnostikatzen da?

Sukarra izanez gero, azterketa klinikoa egin behar da beste sintoma batzuk bilatzeko, hala nola buruko mina edo artikularra. Diagnostikoa baieztatzeko, parasitoa odolean bilatu daiteke mikroskopio probekin. Gaur egun, odol tanta batekin eta 15 minutuan, pertsona bat laborategiaren beharrik gabe infektatuta dagoen jakitea ahalbidetzen duten proba azkarrak ere daude.

Proba azkarra garrantzitsua da, diagnostiko eta tratamendu goiztiarra ahalbidetzen baitu: horrek malaria modu larrian eta potentzialki hilgarrian eboluzionatzea ekidin dezake. Bigarrenik, malaria kasuak bakarrik tratatzeko aukera ematen du, eta ez antzeko sintomak dituzten beste gaixotasun batzuk, horrela, pazienteek ez duten gaixotasun batentzako medikazioa jasotzea eta erresistentziak agertzea saihestuz.

Nola tratatzen da?

Eskualde askotan, malariaren parasitoek ohiko sendagai antipaludikoekiko erresistentziak garatu dituzte , hala nola klorokina edo sulfadoxina-pirimetamina. Gure eremuko ikerketek lagundu dute frogatzen artemisinininarekin konbinatutako terapia (TCA) dela eraginkorrena P. falciparum-aren aurka; 2010ean, OMEk bere gidak aldatu zituen, malaria larriaren tratamenduan artesunatoa (artemisininaren deribatua) erabiltzea gomendatzeko.

Artemisinina jatorri txinatarreko landare baten deribatua da. Erraz erabiltzen da (ahotik edo injektagarri bidez), berehala jarduten du eta parasitoa odolean ezabatzen du beste molekula batzuk baino azkarrago. Terapia konbinatuez hitz egiten da, artemisinina eraginkorrak izaten jarraitzen duten beste molekula batzuekin konbinatuta ematen delako. Konbinazio hori organismoko parasitoak erabat kentzeko erabiltzen da, artemisininaren aurkako erresistentziak eta malaria larriaren ondoriozko ospitaleratzeak saihesteko.

Nola prebenitzen da?

Gaixoaren tratamenduak berak malariaren hedapena kontrolatzen laguntzen du eta, gainera, prebentzio-neurri tradizional oso eraginkorrak daude: intsektizidarekin tratatutako eltxo-sareak, malaria kontrolatzeko bitarteko garrantzitsua izaten jarraitzen dutenak. Gainera, Burkina Faso, Txad, Mali, Niger Gambia, Ghana, Ginea, Ginea-Bissau, Nigeria, Senegal edo Togoko Osasun Ministerioek estrategia berri bat sartu dute Malariaren aurkako Borrokaren Programa Nazionaletan: urtaroko malariaren kimioprebentzioa (SMC), 2012tik hona gure proiektuetan arrakastaz erabili duguna.

MSF eta malaria

Malaria gure ospitale eta osasun-zentroetan dugun gaixotasunik ohikoena da. 2022an bakarrik, paludismoa zuten 4,2 milioi pertsona baino gehiago tratatu genituen. 5 urtetik beherakoak eta haurdun dauden emakumeak gure lehentasuna dira, parasitoari aurre egiteko talderik ahulenak baitira infekzioa gertatu denean: kasu horietan, diagnostiko azkarra eta tratamendu goiztiarra funtsezkoak dira ospitaleratzea behar duten kasu larriak saihesteko. Gainera, eskualde endemikoetan, bustitako eltxo-sareak banatzen dizkiegu haurdunak eta 5 urtetik beherakoak dituzten familiei eta sentsibilizazio-saioak antolatzen ditugu horien erabileraren garrantziaz kontzientziatzeko.

Gainera, 2012tik aurrera, prebentzio-estrategiak gauzatzen ditugu, hala nola SMC-a: gaixotasunaren puntako hiruzpalau hilabeteetan zehar, 5 urte arteko haurrei ahozko tratamendu antipaludikoa (sulfadoxina-pirimetamina eta amodiakina) ematen diegu hiru egunez, hilean behin. 

2014an, Sierra Leonan antimalarikoen banaketa masiboa ere egin genuen ebolaren epidemian: lau egunez, 1,8 milioi tratamendu (artesunato-amodiaquina) banatu genituen Freetownen eta bere periferian. Tratamendua baliagarri zen, bai abian zeuden kasuak tratatzeko, bai transmisio handieneko unean gaixotasuna prebenitzeko: helburua zen malariaren intzidentzia murriztea (ebolaren agerraldiak asko ahuldu zuen osasun-sistema) eta bi gaixotasunen arteko nahasmena saihestea (lehen sintomak antzekoak dira).

Arreta eman nahi diegun populazioetara eta horiek igarotzen dituzten zirkunstantzietara egokitu behar dugu. Askotan, indarkeriaren eta desplazamenduaren biktima dira eta estrategia berriak bilatu behar ditugu, horrek diagnostikorik eta tratamendurik gabe uzten ez dituela bermatzeko. Adibidez, 2015ean, Afrika Erdiko Errepublikan, tratamendu prebentiboa eman genien lurrunkortasun handiko eremu bateko 5 urte arteko haur guztiei, herritarrek ihes egin beharko zutelako eta malariaren gailurrera iristean tratatu ezin izango genituelako.