Enfermidade do sono

Esta infección parasitaria, mortal na meirande parte dos casos se non se trata, está presente en 36 países africanos, en especial nas áreas rurais onde prospera a mosca que a transmite. A enfermidade logrou controlarse nos anos 60 do século XX, mais a propagación de conflitos armados polo continente e a debilitación dos sistemas de saúde contribuíron ó seu rexurdimento.

Hoxe, a diferenza doutras enfermidades esquecidas nas que apenas hai progresos, os casos de enfermidade do sono están diminuíndo ano tras ano grazas ós programas de control: é así como, en 2009, a cifra de novos casos reportados caeu a menos de 10.000 por primeira vez en medio século. Nos derradeiros 20 anos, os novos casos rexistrados reducíronse nun 97%.

Como se transmite e que síntomas ten?

A tripanosomíase humana africana (THA) transmítese pola picada da mosca tse-tse infectada co parasito tripanosoma. Máis do 95% son causados polo parasitoTrypanosoma brucei gambiense, presente na África central e occidental, mentres que o resto débese ó T. b. rhodesiense, que se atopa na África oriental e do sur.

O parasito ataca o sistema nervioso central, e produce graves trastornos neurolóxicos e a morte en case tódolos casos se non se trata. Durante a fase I da enfermidade, o parasito está só no sangue e é doado de tratar (aínda que difícil de diagnosticar, xa que os síntomas, como a febre e a debilidade, son non específicos). A fase II comeza cando o parasito pasa do sangue ó sistema nervioso central e aparecen os síntomas neurolóxicos ou psiquiátricos, como mala coordinación, confusión e trastornos do sono.

Como se diagnostica?

É difícil de diagnosticar xa que require detres pasos. O primeiro é a identificación de persoas potencialmente infectadas mediante o test reactivo rápido de anticorpos ou mediante a palpación ganglionar, que detectan se hai algún tipo de infección. Para quen dea positivo, o segundo paso consiste en novas probas para determinar a presenza do parasito tripanosoma e descartar que a infección teña outras causas; para iso, realízase unha punción ganglionar e analízase no microscopio. Quen teña o parasito no sangre, sométese entón á terceira fase da diagnose: unha punción lumbar na medula para buscalo no líquido cefalorraquídeo e determinar así o estadio da enfermidade e o mellor tratamento. Estes métodos de diagnose precisan persoal capacitado e instrumental específico, e non están adaptados ás contornas sen recursos onde se da a enfermidade.

Como se trata?

Na fase I da enfermidade utilízase pentamidina, un medicamento que se administra por vía intramuscular durante sete días e en réxime ambulatorio. O tratamento é pouco tóxico e bastante eficaz. Para a fase II, o mellor tratamento é unha terapia combinada de nifurtimox oral e eflornitina intravenosa (NECT), desenvolta pola iniciativa Medicamentos para Enfermidades Esquecidas (DNDi, sen ánimo de lucro), MSF e Epicentre. É o tratamento recomendado pola OMS, que o incluíu na súa lista de medicamentos esenciais.

Antes da NECT, o tratamento realizábase con melarsoprol, un medicamento derivado do arsénico desenvolvido en 1949, que ten moitos efectos secundarios e mesmo pode causar a morte; os pacientes adoitaban describir os seus efectos coma de “lume no sangue”.

DNDi logrou un gran avance no tratamento desta enfermidade, co desenvolvemento dun novo medicamento, o fexinidazol, o uso do cal foi aprobado a finais de 2018. É o primeiro medicamento de administración oral e que funciona en tódolos estadios da infección; é máis seguro, máis fácil de administrar e máis eficaz. Mentres se amplía o seu uso, a NECT segue sendo unha opción segura e de alta eficacia, aínda que non todo o sinxela que sería desexable.

MSF e a enfermidade do sono

Fomos pioneiros na diagnose e tratamento desta enfermidade, principalmente en zonas de guerra ou alta inestabilidade. Lanzamos os nosos primeiros programas en 1986 e desde entón examinamos ou realizamos as probas a case tres millóns de persoas e tratamos a máis de 56.000 en países como República Democrática do Congo, República do Congo, República Centroafricana, Sudán do Sur, Uganda, Chad e Angola.

O primeiro paso é atopar ás persoas enfermas. Nas zonas onde a enfermidade está presente, en colaboración cos Ministerios de Saúde, organizamos campañas de rastrexo ou cribado: son probas ou exames clínicos que se fan sistematicamente a un grupo determinado da poboación, até a quen non presenta síntomas. Cando a diagnose se confirma, os casos na fase II son ingresados para o seu tratamento no noso hospital, xa que a NECT precisa perfusión intravenosa a cargo de persoal especializado.

Na actualidade, ademais de diagnosticar e tratar nos nosos proxectos, concentrámonos na formación do persoal dos Ministerios de Saúde e en labores de incidencia política para mellorar os programas nacionais de loita contra a THA. Ademais, desde os nosos centros loxísticos en Europa, encargámonos da subministración e distribución de tódolos medicamentos contra a enfermidade do sono que se utilizan hoxe en todo o mundo; este programa realízase en colaboración coa OMS, e coas farmacéuticas Sanofi e Bayer, que os fabrican e proporcionan de balde.