Desnutrición

Cada ano, máis de tres millóns de nenos e nenas menores de 5 anos morren de desnutrición ou por causas relacionadas coa mesma. O 80% dos casos de desnutrición nas súas formas máis agudas concéntranse en tan só 20 países do mundo, concretamente na África subsahariana (países do Sahel e o Corno de África) e nalgunhas zonas do sur de Asia. Nalgunhas rexións do mundo, como o Sahel, a consunción é particularmente frecuente durante o período de escaseza que se dá entre as colleitas (tamén coñecido comohunger gap).

Que é a desnutrición?

A calidade dos alimentos, e en especial o acceso a alimentos de orixe animal (leite e derivados lácteos, ovos, carne ou peixe), é fundamental para a boa nutrición na primeira infancia. Porén, nos países con menos recursos, moitas familias non poden pagar estes alimentos, e en situacións de crise nin sequera están dispoñibles. Cando unha persoa non inxire os nutrientes suficientes para cubrir as súas necesidades, o corpo comeza a consumirse: primeiro perde graxa e logo músculo.

A falta de nutrientes esenciais é moi grave na idade de crecemento. A idade crítica vai desde os 6 meses –cando os bebés comezan a tomar outros alimentos amais do leite materno– ós 2 anos. Pero tamén son moi vulnerables as nenas e nenos de ata 5 anos (así como os e as adolescentes, as mulleres embarazadas ou lactantes, as persoas maiores e as persoas con enfermidade crónica).

Unha dieta equilibrada debe incluír proteínas e ácidos graxos esenciais, vitaminas e minerais como calcio, potasio, zinc e ferro. A carencia destes nutrientes impide resistir ás infeccións: as defensas debilítanse e aumenta o risco de morrer de malaria, pneumonía, diarrea, sarampelo ou sida, as cinco enfermidades responsables da metade das case 10 millóns de mortes anuais de menores de 5 anos.

Como se diagnostica?

Os nosos equipos utilizan nas operacións o brazalete MUAC (do inglés middle upper arm circumference, circunferencia mesobraquial) para facer a triaxe entre os nenos e as nenas que precisan unha diagnose e os que non. A desnutrición diagnostícase mediante valores antropométricos: o peso e o talle (índice peso/talle) ou a idade e o talle (índice talle/idade); segundo estas medidas, diagnostícase desnutrición aguda moderada ou aguda severa. A presenza de edemas tamén contribúe á diagnose.

A forma máis habitual de desnutrición aguda severa é omarasmo: caracterízase por un peso moi baixo en relación á altura, ou por unha delgadeza extrema e grave enfraquecemento. Outra forma é o kwashiorkor, caracterizado pola presenza de edemas (inchazón) nos pés e pernas, que poden aparecer en todo o corpo nas formas máis graves da enfermidade. Máis do 25% dos nenos e nenas con desnutrición severa morren se non reciben tratamento; a vulnerabilidade é maior ata os 2 anos de idade.

Como se trata?

Nos seus programas ambulatorios de nutrición para nenos e nenas sen complicacións médicas, MSF utiliza alimentos terapéuticos preparados (RUTF) e tratamento médico de soporte. O ideal sería utilizar os alimentos dispoñibles localmente, pero os RUTF ofrecen a vantaxe de que non precisan auga para preparalos e teñen unha data de caducidade longa, polo que poden dispensarse en todo tipo de contornas e permiten seguir o tratamento na casa.

Os RUTF son unha pasta a base de leite en po enriquecida, cacahuete, aceite e azucre, e conteñen todos os macro e micronutrientes que precisan os nenos e nenas con desnutrición severa. Non conteñen auga (son resistentes á contaminación bacteriana) nin tampouco a precisan para a súa inxesta, xa que se poden consumir directamente desde o envoltorio. O seu uso permitiu ampliar moito o potencial dos programas nutricionais: estas nenas e nenos só van ó centro de saúde unha vez á semana, para visitas de control nas que tamén se aproveita para vacinalos.

Pola súa banda, os nenos e nenas con complicacións son hospitalizados e tratados con leites terapéuticos, especialmente deseñados para estabilizar o seu metabolismo; ademais, reciben medicación para as demais afeccións que poidan sufrir.

MSF e a desnutrición

As intervencións en emerxencias nutricionais son unha constante ó longo da nosa historia. Países como Níxer, Etiopía, Somalia, Sudán, Uganda, Angola ou a India foron escenario de intervencións dos nosos equipos para reducir a mortalidade e morbilidade infantil por esta causa. En 2022, hospitalizamos para o seu tratamento a 127.400 nenas e nenos con desnutrición.

Nestes programas, instalamos centros de nutrición, que poden ser de nutrición terapéutica ou de nutrición suplementaria. Un centro de nutrición terapéutica (CNT) é unha estrutura dedicada ó tratamento da desnutrición aguda severa. Cando ademais hai complicación médicas, é preciso o ingreso nun CNT hospitalario (tamén chamado “intensivo”), que ofrece atención médica as 24 horas do día. Se non hai complicacións, o tratamento é ambulatorio: hai controis médicos regulares, pero é a nai ou o coidador quen administra o RUTF na casa

Un centro de nutrición suplementaria (CNS) é un centro para desnutrición moderada sen complicacións. O réxime é ambulatorio, con alimentos suplementarios preparados (RUSF): adminístranse como suplemento da alimentación habitual e con revisións médicas semanais.

Alí onde existe o risco de desnutrición severa, MSF distribúe de forma preventiva suplementos nutricionais ós nenos e nenas máis vulnerables, para impedir que o seu estado se deteriore aínda máis.