Unha epidemia prodúcese cando unha enfermidade contaxiosa se propaga rapidamente nunha poboación determinada, afectando simultaneamente a un gran número de persoas durante un período de tempo concreto. Se o gromo afecta a rexións xeográficas extensas (por exemplo, varios continentes) catalógase como pandemia; como é o caso do VIH ou da COVID-19. En caso de propagación descontrolada, unha epidemia pode colapsar un sistema de saúde, como ocorreu en 2014 co gromo de ébola en África occidental.
 

Estas enfermidades poden aparecer en zonas onde non existían, por exemplo debido á debilidade do sistema de saúde e das campañas de vacinación; tal foi o caso, en 2017 e 2018, das epidemias de difteria en Iemen e entre a poboación rohingya que chegou a Bangladesh fuxindo de Myanmar. Tamén poden desenvolverse gromos epidémicos a partir de enfermidades endémicas: estas últimas persisten dunha forma continuada ou episódica nunha zona determinada. A malaria, o Chagas ou o dengue son exemplos de endemias en zonas moi concretas do planeta.

Cada enfermidade require unha actuación específica nos ámbitos da prevención e do tratamento. Estas son algunhas das máis habituais nos nosos proxectos:

Enfermedades epidémicas más frecuentes en los lugares donde trabajamos

Cólera, sarampión, malaria, mpox, desnutrición asociada a brotes, meningitis, fiebre tifoidea, dengue, enfermedad del sueño (tripanosomiasis humana africana) y otras patologías transmisibles afectan de forma recurrente a comunidades que ya se enfrentan a múltiples vulnerabilidades.

En estas situaciones es esencial garantizar:

  • Diagnóstico rápido
  • Tratamiento adecuado
  • Vigilancia epidemiológica
  • Medidas de prevención y control
  • Acceso a agua potable y saneamiento
  • Vacunación de cólera en Koufroun, en el este de Chad.

Cómo intervenimos ante una epidemia

Cuando detectamos un brote, nuestros equipos se desplazan rápidamente para trabajar junto a las autoridades sanitarias y la comunidad. Las intervenciones se adaptan a cada enfermedad, pero suelen incluir:

  1. Atención médica de emergencia
    Atendemos a personas enfermas en centros de salud, hospitales o unidades específicas diseñadas para manejar enfermedades infecciosas. Garantizamos acceso a medicamentos, hidratación oral o intravenosa, vacunas y atención pediátrica y materna cuando es necesario.
  2. Puesta en marcha de centros de tratamiento
    Montamos unidades de tratamiento del cólera, salas de aislamiento o estructuras provisionales cuando los centros de salud existentes no pueden absorber más casos.
  3. Refuerzo del sistema de salud
    Apoyamos a equipos locales con formación, gestión de pacientes, control de infecciones y suministro de material médico. En muchos lugares, esto permite reducir la mortalidad y mejorar la detección temprana.
  4. Vacunaciones masivas
    Organizamos campañas de vacunación para evitar que el brote se expanda, especialmente en enfermedades prevenibles como el sarampión, la meningitis o la fiebre amarilla.
  5. Vigilancia epidemiológica
    Recopilamos datos, analizamos la evolución del brote y compartimos información con las autoridades sanitarias para adaptar la respuesta y anticiparnos a nuevos focos.
  6. Promoción de la salud y prevención
    Explicamos cómo se transmite la enfermedad, cuáles son los síntomas de alarma y qué medidas ayudan a reducir contagios. Esto se realiza en colaboración con líderes comunitarios, escuelas y redes locales.

¿Cuál es la diferencia entre brote, epidemia y pandemia?

  • Brote: aparición puntual de casos en una comunidad o lugar específico. 

  • Epidemia: aumento significativo y repentino de casos sobre lo habitual en una zona concreta. 

  • Pandemia: epidemia que se propaga sobre varios países o continentes.

  • Vacunación contra el sarampión en Mala, Batangafo, RCA

Por qué las epidemias tienen un impacto tan alto en algunos países

En muchos contextos donde trabajamos, las personas viven en condiciones que dificultan la prevención y la atención temprana: falta de agua potable, sobrepoblación en asentamientos informales, escasez de personal sanitario, hospitales destruidos por conflictos o desplazamientos forzados que obligan a miles de personas a vivir en refugios temporales.

Ante esta realidad, cualquier brote epidémico puede convertirse en una amenaza grave para la salud pública. Por eso seguimos abogando por más recursos, vigilancia activa y acceso equitativo a vacunas y tratamientos, especialmente para quienes se encuentran en entornos precarios.

Preguntas frecuentes sobre epidemias

¿Qué es una epidemia?

Es un aumento repentino de casos de una enfermedad en un lugar y tiempo específicos, superior a lo esperado normalmente.

¿Cuáles son las epidemias más comunes?

Cólera, sarampión, malaria, dengue, mpox, meningitis, fiebre tifoidea y brotes de enfermedades prevenibles mediante vacunación.

¿Cómo MSF actuamos ante un brote?

Desplegamos equipos médicos, habilitamos centros de tratamiento, reforzamos los servicios locales, vacunamos, analizamos datos y promovemos medidas de prevención.

¿Qué factores aumentan el riesgo de epidemias?

Desplazamientos masivos, falta de vacunación, conflictos armados, desastres naturales, falta de agua potable o infraestructuras sanitarias debilitadas.

¿Cómo se pueden prevenir las epidemias?

Con acceso a vacunas, saneamiento, vigilancia epidemiológica, diagnóstico temprano y sistemas de salud sólidos.

¿Por qué intervenimos en epidemias?

Para reducir el número de personas enfermas, evitar muertes prevenibles y frenar la transmisión en comunidades con pocos recursos.

¿Las epidemias siempre afectan igual a toda la población?

No. Las personas más vulnerables: niños y niñas, personas mayores, embarazadas y personas con enfermedades crónicas, pueden sufrir un impacto mayor.

¿Cómo decidimos intervenir en un brote?

Evaluamos la magnitud del brote, su potencial expansión, la capacidad del sistema sanitario local y el acceso de la población a servicios médicos.

¿Cómo apoyamos la investigación y el acceso a tratamientos?

Colaboramos con redes científicas y exigimos acceso equitativo a vacunas, pruebas diagnósticas y tratamientos asequibles.

  • Zawadi, de 8 años, recibe tratamiento por sospecha de cólera en el centro de salud de Kanyaruchinya.

    Cólera

    Esta enfermidade gastrointestinal aguda pode matar a unha persoa en cuestión de horas. Como a súa propagación é moi rápida, conter un gromo require unha resposta inmediata.

  • Philippines Deltawood Hospital 2014

    Dengue

    Esta enfermidade vírica emerxente é susceptible de provocar epidemias en moitas rexións do mundo Nalgúns casos, tivemos que adaptar as nosas respostas a un contexto violento.

  • Juba displaced camp clinic 2014 JAN

    Diarrea

    Aínda que se poden tratar facilmente, as enfermidades diarreicas son a segunda causa de morte en menores de 5 anos. As medidas de hixiene e un correcto saneamento son esenciais para previr a aparición destas enfermidades.

  • Baby Nubia Is Released From MSF Clinic in Conakry

    Ébola

    Somos a organización médica de referencia na resposta a gromos deste virus letal, para o que non hai tratamento. Ademais de dar atención médica, traballamos na contención e a sensibilización comunitaria.

  • Vaccination campaign in Dundo camps, Angola

    Febre amarela

    A febre amarela volveu repuntar. Esta enfermidade non ten tratamento específico, polo que son esenciais a vacinación e o control vectorial.

  • Tanzania: World Malaria Day - photo story

    Malaria

    As probas de diagnose rápida e as novas terapias combinadas lograron grandes avances no loita mundial contra a malaria, malia que centos de miles de persoas seguen caendo enfermas cada ano.

  • Meningitis Epidemic in Niger

    Meninxite

    Esta infección transmítese soamente de persoa a persoa, a través de pingas de saliva. Por iso, un clima seco e ventoso fomenta a súa propagación: a gorxa irrítase e deixa de actuar como barreira para as bacterias.

  • Mary James

    Pneumonía

    É a principal causa infecciosa de mortalidade infantil pesar de previrse cunha vacina. Lanzamos campañas masivas de inmunización, mais precisamos unha vacina máis barata.

  • Bria measles vaccination campaign

    Sarampelo

    É unha das principais causas de mortalidade infantil, a pesar de que existe unha vacina que a prevén. Todos os anos, inmunizamos a centos de miles de nenos e nenas, sobre todo en epidemias.

  • Conflict effect on population. Donetsk region, Ukraine JAN 2015

    Tuberculose

    Levamos 30 anos atendendo a pacientes con TB en todo tipo de contextos, desde zonas en guerra a prisións, e somos un dos principais provedores de tratamento para a TB resistente.

  • The Stop Stocks Outs Project South Africa April 2015

    VIH/sida

    Somos unha das organizacións pioneiras no tratamento do VIH en países de renda baixa; agora traballamos no desenvolvemento de novas estratexias adaptadas a países en guerra.